همه چیز درباره تغذیه مرغ گوشتی و روش های تولید دان در مرغداری
جوجه های گوشتی عمدتاً به دلیل توانایی آنها در تبدیل سریع خوراک مصرفی به گوشت پرورش می یابند؛ این پرندگان پس از طی سال‌ها پروسه‌ی پرورش و انتخاب، اکنون می‌توانند در عرض چهار هفته به وزن کشتار برسند. نکته قابل توجه این است که خوراک این پرندگان، باید بتواند تمام مواد مغذی مورد نیاز را، برای دستیابی به پتانسیل ژنتیکی تامین نماید. ویژگی کلیدی خوراکِ جوجه گوشتی این است که باید تمام انرژی، پروتئین و ویتامین‌ها را در ساده‌ترین شکل برای آنها فراهم کند تا در هر مرحله از رشد، با مصرف غذا به حداکثر رشد دست یابند و از آنجایی که خوراک بیش از 70 درصد هزینه تولید جوجه گوشتی را تشکیل می دهد، باید توجه مناسبی به این جزء از چرخه ی تولید شود.
در این مقاله با تاریخچه تولید خوراک برای طیور، فاکتورهای موثر برتغذیه طیور، روش های تولید دان در مرغداری و انواع شکل خوراک و معایب و مزایای آنها آشنا خواهیم شد و سپس به این می پردازیم که در کشور ما بهترین روش تولید دان کدام روش است. برای کسب اطلاع بیشتر در مورد دان طیور به خواندن ادامه دهید.
راهنمای مطالعه:
- تاریخچه تولید خوراک طیور
- جوجه، موجودی تک معده ای
- مواد تشکیل دهنده جیره جوجه های گوشتی
- اشکال مختلف دان طیور
- اندازه مواد خام در جیره جوجه‌یِ گوشتی
- استفاده از دان آماده ( complete meal)
- ساخت دان توسط مرغدار
- تهیه دان با استفاده از کنسانتره
- بهترین روش تولید دان طیور در ایران
- نکاتی راجع به تغذیه جوجه گوشتی
- سوالاتِ رایج تغذیه مرغ گوشتی
تاریخچه تولید خوراک طیور:
قبل از قرن بیستم، طیور عمدتاً در مزارع نگهداری می‌شدند و بیشتر غذای خود را از جستجوی زمین بدست می آوردند آنها حشرات و غلات ریخته شده توسط گاوها و اسب‌ها و یا گیاهان در اطراف مزرعه را می‌خوردند. این خوراک اغلب با ضایعات خانگی و مکمل های کلسیم مانند صدف و زباله های باغ تکمیل می شد.با تخصصی‌تر شدن کشاورزی، گله‌های مزارع بیش از حد بزرگ شدند و نمی‌توانستند با این روش تغذیه شوند، به همین دلیل غذای کامل طیور ایجاد شد. غذای فرموله شده طیور که تا همین اواخر وجود نداشت، عمدتاً به لطف تحقیقات تجاری در مورد جیره غذایی مرغ ها ایجاد شد، زیرا ما سعی می کردیم گوشت و تخم مرغ بیشتری را از مرغ ها بدست آوریم.
تغذیه طیور، طی صد سال گذشته به شدت تغییر کرده است و از تغذیه در مزرعه ها به تولید جیره های فرموله شده توسط کامپیوتر با مواد مغذی مخصوص تبدیل شده است؛ این پیشرفت در نتیجه شناسایی عملکرد هر یک از مواد مغذی و نقش متابولیکی آنها، ممکن شده است.
تلاش برای پیش‌بینی اینکه آینده علم چگونه خواهد بود، ممکن نیست اما با توجه به اینکه در مورد تغذیه طیور، نقش هر یک از مواد مغذی به خوبی درک شده است و قیمت غلات و سایر مواد غذایی روز به روز افزایش می یابد ، احتمالا پیشرفت‌های آینده بیشتر در زمینه جایگزینی مواد غذایی خواهد بود.
جوجه، موجودی تک معده ای
پرورش جوجه های گوشتی را می توان با مسابقه فرمول یک مقایسه کرد زیرا برای یک پرورش کارآمد، هر ثانیه اهمیت دارد. جوجه های گوشتی برای تبدیل موثر خوراک به گوشت که محصول اصلی آنهاست، پرورش می یابند به همین منظور، هدف انواع خوراک جوجه های گوشتی باید فراهم آوردن بهترین تغذیه برای جوجه ها باشد تا به پتانسیل کامل خود برسند.
همانطور که برای یک خودروی سریع و با کارایی بالا، موتور و سوخت باید هماهنگ باشند زیرا در صورت استفاده از سوخت با فرمول اشتباه در یک مسابقه، موتور با پتانسیل کامل خود عمل نمی کند، در مورد جوجه های گوشتی نیز به همین صورت است، زیرا روده یا سیستم گوارشی آنها تنها در صورت اضافه کردن غذای مناسب، به خوبی عمل می کند. جوجه ها موجوداتی تک معده ای هستند به این معنی که، معده واحد و ساده ای دارند که توانایی شان در هضم خوراک با فیبر بالا را محدود می کند، این وضعیت با این واقعیت که آنها دندانی برای جویدن غذا ندارند، تشدید می شود. این بدان معنی است که هر چیزی که برای تغذیه جوجه ها استفاده می شود باید به راحتی قابل هضم و جذب در دستگاه گوارش آنها باشد.
برای خواندن اطلاعات بیشتر راجع به جوجه های گوشتی می توانید مقاله همه چیز درباره جوجه گوشتی را مطالعه نمایید.
فاکتورهای موثر بر میزان مصرف جیره در جوجه گوشتی:
به طور کلی فاکتورهای تاثیرگذار بر میزان مصرف طیور را می توان سه عامل زیر در نظر گرفت: مواد تشکیل دهنده جیره ، اشکال مختلف دان(مش،کرامبل،پلت) و اندازه موادِ خامِ تشکیل دهنده‌یِ دان
1-مواد تشکیل دهنده جیره جوجه های گوشتی:
انتخاب مواد تشکیل دهنده‌ی خوراک جوجه های گوشتی، در تغذیه جوجه های گوشتی مهم است زیرا مواد تشکیل دهنده بر میزان مصرف خوراک و سرعت رشد جوجه ها تأثیر می گذارد. مواد تشکیل دهنده جیره را می توان به دو دسته کلی منابع انرژی و منابع پروتئینی تقسیم کرد، که ذرت و کنجاله سویا به ترتیب منابع اصلی این دو دسته هستند. سایر مواد بکار رفته در جیره(ویتامین ها و مواد معدنی)، برای تامین کمبود مواد مغذی جیره استفاده می شوند . همچنین منابع پرکننده یا فیبر نیز باید در خوراک گنجانده شود تا یک خوراک متعادل فراهم شود. مقدار خوراک جوجه ها و نیازهای غذایی آنها به وزن، سن طیور، سرعت رشد و آب و هوا (هوای سرد یا مرطوب باعث صرف انرژی بیشتر می شود) بستگی دارد. که این امر منجر به تولید انواع مختلفی از فرمولاسیون جیره جوجه گوشتی می شود.
در ادامه اجزای جیره جوجه گوشتی را بررسی می کنیم:
منابع تامین کننده انرژی در جیره جوجه گوشتی:
گران ترین جزء جیره جوجه های گوشتی انرژی است که حدود 60 درصد هزینه کل خوراک را تشکیل می دهد.انرژی اساساً سوخت مورد نیاز پرنده برای حفظ تمام فرآیندهای بیولوژیکی خود است، جوجه ها مانند گیاهان نمی توانند انرژی خود را از خورشید دریافت کنند بنابراین جیره باید تمام انرژی مورد نیاز پرنده را تامین کند. کربوهیدرات های ذرت، منبع اولیه برای تامین انرژی طیور محسوب می شوند اما چربی ها و روغن ها نیز می توانند منبع انرژی باشند.
منابع تامین کننده پروتئین در جیره جوجه گوشتی:
پروتئین ماده اصلی سازنده گوشت، در حیوان است و دومین جزء مهم برای رشد مرغ گوشتی محسوب می شود. پروتئین خود از اسیدهای آمینه مختلف، تشکیل شده است؛ به طور کلی اسیدهای آمینه ، به دو دسته اسیدهای آمینه ضروری و غیر ضروری تقسیم می شوند. آمینو اسیدهای ضروری آنهایی هستند که مرغ به تنهایی قادر به تولید آنها در بدن خود نیست و از این رو باید در جیره تامین شود. یک ترکیبِ ایده آل از اسیدهای آمینه، باید در خوراک لحاظ شود تا از تامین بیش از حد یا کمبود هر گونه اسید آمینه جلوگیری شود، مفهومی که مفهوم پروتئین ایده آل نامیده می شود.
منابع پروتئینی: کنجاله سویا، کنجاله کلزا، کنجاله پنبه دانه،کنجاله کنجد،پودر گوشت و استخوان، پودر ماهی
ویتامین ها و مواد معدنی
ویتامین ها برای سلامت مرغ گوشتی، مورد نیاز هستند و معمولاً به صورت مکمل های ویتامینی فرموله شده و طراحی شده‌یِ مخصوص، به جیره‌یِ جوجه های گوشتی اضافه می شوند. در کنار ویتامین ها، مواد معدنی نیز برای عملکردهای طبیعی بدن مانند انتقال انرژی و سیگنال های عصبی و ساخت استخوان ها و دیگر ساختارهای اسکلتی مورد نیاز هستند.
ویتامین ها: A,D3,E,K3,B1,B2,B3,B5,B6,B9,B12 و بیوتین
مواد معدنی: اکسید منگنز، سولفات آهن، روی، یدات کلسیم، مس و فسفر
2-اشکال مختلف دان طیور:
عامل دیگری که بر مصرف خوراک جوجه های گوشتی تأثیر می گذارد، شکل ارائه دان است که این خوراک معمولا به یکی از سه شکل آردی(مَش) ، کرامبل و پِلِت تولید می شود.
- آردی یا مَش(Mash): فرم آردی یا مشِ خوراک جوجه گوشتی، اساساً مخلوطی از مواد خام تشکیل دهنده جیره به صورت آسیاب شده، بدون فرآوری بیشتر است.
- پِلِت(Pellet): برای ساخت پِلِت ، مواد غذایی آسیاب شده با کمک بخار آب، داغ و مرطوب شده،و به اصطلاح پخته می شود؛ سپس با فشار از دستگاه پلت زن عبور کرده و در نهایت یک محصول استوانه ای کوچک در اندازه های مختلف شکل می گیرد، که به آن دانِ پِلِت می گویند.
بر خلاف فرم مَش، که در آن مواد تشکیل دهنده جیره می توانند در حمل و نقل جدا شوند و طیور می تواند از بین آنها انتخاب کند، مواد تشکیل دهنده یک پِلِت به هم چسبیده اند و طیور پِلِت ها را به طور کامل می خورد. به این صورت جوجه های گوشتی هنگام تغذیه با پِلِت انرژی و مواد مغذی بیشتری را به طور همزمان دریافت می کنند.
- کرامبل(Crumble): اگر پلت های درشت به وسیله غلتک های مخصوص خُرد شوند؛ محصولی بین دان آردی و پِلِت حاصل می گردد که به آن کرامبل گفته می شود .
3-اندازه مواد خام جیره جوجه‌یِ گوشتی:
عامل سومی که علاوه بر مواد تشکیل دهنده و شکل ارائه جیره، در میزان مصرف خوراک جوجه‌یِ گوشتی تأثیر می گذارد اندازه ذرات موادِ خام تشکیل دهنده جیره است. دلیل این امر این است که، سنگدان جوجه های گوشتی عملکردی مشابه آسیاب غلتکی دارد و خوراک را به ذرات کوچکتر خرد می کند؛ ذراتِ درشت موجود در خوراک باعث تحریک فعالیت سنگدان می شود که منجر به بهبود آسیاب و رشد سنگدان و همچنین افزایش زمان ماندن در دستگاه گوارش و افزایش هضم و وزن بدن می شود.
در مقابل، ذراتِ ریز باعث مشکلات سلامتی متنوعی مانند تحرک ضعیف روده، بازجذب ضعیف آب و الکترولیت و افزایش حساسیت به پاتوژن‌های روده‌ای میشود.
اندازه ذرات تشکیل دهنده‌ی جیره برای جوجه های گوشتی تحت تأثیر شکل خوراک، سن و جنسیت حیوان، وضعیت سلامتی و مواد خام مورد استفاده، تغییر می کنند.برای طیور نر، اندازه‌یِ بهینه ذرات، درشت‌تر از طیور ماده است.اما به طور کلی، توصیه می شود با دانه بندی ریزتر شروع شود و اندازه ذرات در طول دوره رشد افزایش یابد.
روشهای تهیه دان در مرغداری:
در کشور ما سه روش عمده برای تهیه دان مرغ در مرغداری وجود دارد، که به بررسی آنها خواهیم پرداخت:
روش اول استفاده از دان آماده ( complete meal):
دان آماده، توسط تعداد زیادی از کارخانجات خوراک دام و طیور تولید میشود که معمولاً به صورت پِلِت می باشد، فرمولاسیون آن توسط شرکت تولید کننده تهیه می شود و بسته به سن و نژاد پرنده متفاوت است. از نظر ترکیب غذایی، دان آماده جیره ای متوازن و فرموله شده بوده که حاوی تمام مواد مغذی مورد نیاز رشد پرنده است.
در این روش مواد اصلی، مانند ذرت و سویا آسیاب می شود و پس از ترکیب آن با ریز مغذی ها، دان پودری میکس شده ، توسط دستگاه پِلِتایزر طی عملیات پخت (با استفاده از بخار آب ،حرارت و فشار بالا) تبدیل به پلت می شود.
برای خرید دان آماده‌یِ شرکت کیمیاکاو بامداد می توانید روی لینکِ دان آماده کلیک کنید.
مزایای استفاده از دانِ پلت:
- کاهش زمان تغذیه
- کاهش ضایعات دان
- کاهش گرد و غبار و دسته بندی خوراک
- هضم بهتر دان به دلیل حرارت اعمال شده هنگام ساخت پِلِت
- تغذیه راحت تر پرنده ها
- کاهش احتمال خطا
- عدم تفکیک اجزای جیره و مصرف کامل فرمول توسط پرنده
- کاهش تعداد نوک زنی و صرف انرژی کمتر
- بهبود ضریب تبدیل
- صرفه جویی در فضای نگهداری
معایب
نکته منفی استفاده از این روش، هزینه بالایی است که دارد، به نحوی که در شرایط کنونی، هزینه دان آماده، از میزان بهبود ضریب تبدیل حاصله از آن، بیشتر بوده و استفاده از آن توجیه اقتصادی ندارد. علاوه بر هزینه بالاتر، استفاده از پلت در مناطق مرتفع می تواند باعث تشدید ایجاد آسیت شود.
ساخت دان توسط مرغدار
در این روش، تک تک اقلام جیره، شامل ذرت، کنجاله سویا، مکمل های معدنی، مکمل های ویتامینه، اسیدهای آمینه(متیونین , لیزین, ترئونین) آنتی اکسیدان ها،روغن و نمک توسط مرغدار تهیه و مخلوط می گردند.حدود ۸۰ درصد مرغداری های تخمگذار و ۵ درصد مرغداری های گوشتی در ایران از این روش استفاده می کنند. برای آشنایی بیشتر با مواد تشکیل دهنده دان، روی اسامی آنها کلیک نمایید.
مزایا
ممکن است در برخی از مواقع، این ساخت دان توسط مرغدار اقتصادی باشد، اما این امر به معنای بهبود راندمان تولید نیست.
معایب
- احتمال بروز خطا در فرموله کردن و ساخت دان
- نیاز به دانش فنی بالا، دانش تغذیه مدام در حال تغییرات است.
- چون کلیه اقلام جیره برای تولیدِ دان، تک به تک و در مقادیر کمتری نسبت به کارخانه ها خریداری می شوند، قیمت تمام شده ممکن است اقتصادی نباشد.
- نیاز به داشتن دستگاه و تجهیزات
- افزایش عدم یکنواختی در گله
- اضافه شدن هزینه آنالیز تک به تک مواد مصرفی
تهیه دان با استفاده از کنسانتره
کنسانتره(Concentrate) یا خوراک متراکم مجموعه ای از ریز مغذی‌ها و مواد معدنی مورد نیاز طیور است که به صورت فرموله و متعادل توسط بسیاری از کارخانجاتِ تولید کنسانتره طیور تولید می شود.
روش تولید و میکس در کارخانه های تولید کنسانتره با مرغداری ها کاملا متفاوت است، این کارخانجات از میکسرهای اختصاصی داروسازی استفاده می کنند که دارای دقت بسیار بالایی می باشد و محصول تولید شده توسط آن ها، تقریباً ۹۹ درصد همگن خواهد بود.
در هنگام استفاده از کنسانتره برای تهیه دان فقط لازم است ذرت، کنجاله سویا، منابع کلسیم (دی کلسیم فسفات یا پودر صدف) و بعضا نمک و روغن به کنسانتره اضافه شود.
انواع کنسانتره های رایج در بازار ایران، کنسانتره های 1.25% ، 2.5% و 5% می باشد . برای آشنایی با کنسانتره ها و انواع آنها می توانید مقاله ی کنسانتره چیست؟ را مطالعه کنید و همچنین برای خرید کنسانتره های گوشتی کیمیاکاو بامداد می توانید به این لینک ها مراجعه نمایید: کنسانتره فست، کنسانتره کلاسیک، کنسانتره TW.
مزایا
گنجاندن اقلام ریز جیره در کنسانتره مزایای زیر را در پی دارد:
- سهولت در ساخت دان
- صرفه جویی در زمان و هزینه
- کاهش اشتباهات جیره نویسی و کارگری
معایب:
با استفاده از کنسانتره معمولاً دان آردی تولید می شود که ضریب تبدیل آن نسبت به پلت مقداری بالاتر است.
بهترین روش تولید دان طیور در ایران:
با توجه به تمامی موارد گفته شده و با توجه به فرهنگ مرغداری حال حاضر کشور، بهترین و اقتصادی ترین گزینه‌یِ تولید دان، روشِ استفاده از کنسانتره می باشد.
ایده آل ترین روش را هم می توان، خرید دستگاه پلتایزر توسط خود مرغدار و ساخت پلت با استفاده از کنسانتره مخصوصِ پلت دانست، این روش بهترین و کاملترین شیوه تهیه دان محسوب می شود.
نکاتی راجع به تغذیه جوجه گوشتی:
تاثیر جنسیت بر تغذیه جوجه های گوشتی
در اکثر مواقع جوجه‌های گوشتی معمولاً به صورت مختلط(نر و ماده با هم) به فروش میرسند اما، از نظر مصرف خوراک و رشد در بین دو جنس تفاوت‌هایی وجود دارد، به طور کلی نرها، دان بیشتری مصرف می‌کنند و معمولاً حدود 15 درصد بیشتر از ماده‌ها رشد می‌کنند، بنابراین نیاز به خوراک و مواد مغذی بیشتری، برای جوجه‌های گوشتی نر وجود دارد. لذا بهتر است تا جایی که امکانپذیر باشد، مرغداران جوجه‌های نر و ماده را جداگانه پرورش دهند .
تاثیر تغذیه بر نحوه رشد
می توان خوراک جوجه های گوشتی را برای تولید کیفیتِ مورد انتظارِ گوشت دستکاری کرد. به عنوان مثال، رژیم‌های غذایی با انرژی بیشتر، منجر به چاق‌تر شدن جوجه‌های گوشتی میشود؛ در حالی که پروتئین بالا باعث تولید پرندگانِ لاغرتر با عضلات بیشتر میشود. در این میان باید تعادل ظریفی ایجاد شود تا اطمینان حاصل کنیم که جوجه‌های گوشتی تا حد امکان، به صرفه‌تر تغذیه خواهند شد، بدون اینکه مواد مغذی بیش از حد یا کم مصرف شود.
سوالات رایج تغذیه مرغ گوشتی:
- مواد تشکیل دهنده جیره جوجه گوشتی چه مواردی هستند؟
مواد تشکیل دهنده جیره را می توان به دو دسته کلی منابع انرژی و منابع پروتئینی تقسیم کرد، که ذرت و کنجاله سویا به ترتیب منابع اصلی هر دو دسته هستند. سایر مواد بکار رفته در جیره(ویتامین ها و مواد معدنی)، برای تامین کمبود مواد مغذی جیره استفاده می شوند.
- فرم های مختلف دان طیور کدام موارد هستند؟
خوراک جوجه های گوشتی، معمولا به صورت به یکی از سه شکل آردی(مَش) ، کرامبل و پِلِت تولید می شوند.
- روش های تهیه دان مرغ در مرغداری کدام موارد هستند؟
در کشور ما سه روش عمده برای تهیه دان مرغ در مرغداری وجود دارد: دان آماده ، استفاده از کنستانتره، ساخت دان توسط مرغدار
- بهترین و اقتصادی ترین گزینه‌یِ تولید دان در مرغداری، چه روشی است؟
با توجه به فرهنگ مرغداری حال حاضر کشور، بهترین و به صرفه ترین گزینه‌یِ تولید دان، روشِ استفاده از کنسانتره می باشد.