پروبیوتیک‌ها در پرورش طیور

استفاده از پروبیوتیک‌ها در پرورش طیور

افزایش تراکم پرورش طیور باعث افزایش چالش‌های مربوط به بیماری در آنها شده و پرندگان را نسبت به عوامل بیماری‌زای مختلف، حساس‌تر کرده است. این افزایش حساسیت، منجر به استفاده از آنتی بیوتیک‌ها  برای پیشگیری از بیماری و افزایش رشد شده است؛ اما با افزایش نگرانی های عمومی در مورد مقاومت باکتریایی به آنتی بیوتیک‌ها، استفاده از این افزودنی در دوزهای درمانی یا به عنوان محرک رشد در خوراک طیور، به شدت محدود شده و یا در بسیاری از کشورها حذف شده است؛ لذا، علاقه فزاینده ای به یافتن جایگزین های مناسب برای آنها وجود دارد.

پروبیوتیک‌ها به عنوان افزودنی های خوراکی، جایگزین آنتی بیوتیک‌ها در نظر گرفته می شوند و می توان آنها را به عنوان مکمل های غذایی میکروبی تعریف کرد که با بهبود تعادل میکروبی روده میزبان، تأثیر مفیدی بر میزبان دارند.

در این مقاله،  نخست به این می پردازیم که چرا پروبیوتیک‌ها در پرورش طیور جایگزین آنتی بیوتیک شده اند و اصولا پروبیوتیک چیست و چه ویژگی‌هایی دارد و مکانیسم اثر و مزایا و محدودیت های آن را شرح می دهیم.

پروبیوتیک طیور

یافتن جایگزین برای آنتی بیوتیک‌ها ؟

آنتی بیوتیک‌ها از جمله پرمصرف ترین افزودنی ها، برای کنترل سلامت پرندگان بودند .آنتی بیوتیک‌ها سال‌ها به عنوان محرک رشد در غلظت‌های کمتر از دوز درمانی، استفاده می شدند؛ آنها شاخص‌های تولید، مانند وزن بدن و ضریب تبدیل خوراک (FCR) را بهبود می بخشند. استفاده از این افزودنی برای بهبود عملکرد طیور و رشد سریع، نتایج تولید طیور را به حداکثر رسانده بود.

در شرایط عادی، تعادل ظریفی از باکتری های مفید و غیر مفید(بیماری زا) در دستگاه گوارش طیور (GUT) وجود دارد. این تعادل، متاثر از تعاملات و روابط همزیستی و رقابتی است. این جامعه میکروبی یا میکروبیوتا، نه تنها از دستگاه گوارش محافظت می کنند، بلکه بهره وری را افزایش می دهند. اما تحقیقات نشان داد که آنتی بیوتیک‌ها  به عنوان محرک رشد، تنوع باکتری های روده را تغییر می دهند و تعداد باکتری های مفید را کاهش می دهند. شواهد قوی نمایانگر این مسئله است که آنتی بیوتیک‌ها ی مصرفی در طیور به عنوان محرک رشد، باعث ایجاد پرنده های مقاوم به آنتی بیوتیک و آلرژیک می شود؛ به همین دلیل استفاده از آنتی بیوتیک به دلیل وجود باقیمانده های غیرقابل انکار در محصولات حیوانی و همچنین آب و خاک، با پیامدهای منفی روبروست.

مقاومت آنتی بیوتیکی

به همین دلایل از دیرباز، علاقه به یافتن جایگزین هایی برای آنتی بیوتیک‌ها در پرورش طیور وجود داشته است. پروبیوتیک‌ها به دلیل تأثیر آنها در عملکرد جوجه های گوشتی و ایمنی آن در مقایسه با آنتی بیوتیک‌ها، به یک جایگزین بالقوه برای آنتی بیوتیک تبدیل شده اند.

استفاده از پروبیوتیک‌ها به هیچ وجه رویکرد جدیدی نیست؛ در واقع، آنها برای قرن ها به عنوان اجزای طبیعی غذاها یا به عنوان غذاهای تخمیر شده مصرف می شدند (برای مثال ماست).

تطبیق پذیری پروبیوتیک‌ها و این واقعیت که باکتری های مورد استفاده در تولید آنها، بخشی جدایی ناپذیر از دستگاه گوارش حیوانات هستند، آنها را به یک افزودنی خوراکی ایمن تبدیل کرده است که با وجود محدودیت های جدید در استفاده از آنتی بیوتیک، پتانسیل بالایی برای بهبود تولید و سلامت در صنعت طیور و فراتر از آن را، دارند.

برای مطالعه اطلاعات بیشتر در ارتباط با آنتی بیوتیک ها و معایب و مزایای آنها، خواندن مقاله آنتی بیوتیک ها در پرورش طیور را توصیه می کنیم.

پروبیوتیک افزودنی خوراکی ایمن

پروبیوتیک چیست؟

طبق تعریف سازمان کشاورزی جهانی (FAO)و سازمان بهداشت جهانی (WHO):

«پروبیوتیک‌ها میکروارگانیسم‌های زنده‌ای هستند که وقتی به مقدار کافی مصرف شوند، برای میزبان مفید هستند»

کلمه پروبیوتیک که از زبان یونانی گرفته شده است، به معنای “طرفدار زندگی” است، این واژه در طول سال ها دستخوش تغییرات متعددی شده است. پروبیوتیک‌ها در پرورش طیور را می  توان به عنوان گروه‌هایی از میکروارگانیسم‌های غیر بیماری‌زا، خلاصه کرد که با بهبود تعادل میکروبی روده، بر فلور روده طیور (میکروبیوتا) طیور تأثیر مثبت می گذارد.

مقالات مرتبط:  تراکم گله جوجه های گوشتی

پروبیوتیک‌ها، با مهارِ تکثیرِ بیش از حدِ میکروارگانیسم‌هایِ بیماری‌زا، تعادل میکروبیوتای روده را حفظ می کنند. علاوه بر آن، آنها سیستم ایمنی بدنِ میزبان را فعال و آن را تحریک می کنند تا در برابر هرگونه تهاجم هوشیار بمانند.

استفاده از پروبیوتیک‌ها در پرورش طیور همواره در حال افزایش است؛ در حالیکه در سال 2015، ارزش بازار پروبیوتیک 33 میلیارد دلار بود، در سال 2020، ارزش بازار این افزودنی به 46 میلیارد دلار رسید.

پروبیوتیک چیست؟

نحوه عملکرد و مکانیسم اثر پروبیوتیک‌ها :

مکانیسم پروبیوتیک‌ها در طیور شامل ورود میکروارگانیسم های مفید به دستگاه گوارش پرندگان به منظور بهبود سلامت و عملکرد کلی و رشد آنها می شود. این میکروارگانیسم‌ های مفید، که عمدتاً از باکتری‌های اسید لاکتیک و مخمرها تشکیل شده‌اند، از طریق مکانیسم‌های متعددی در جهت ایجاد محیط سالم در روده ایفای نقش می‌کنند:

    • حذف رقابتی میکروارگانیسم های بیماری زا: پروبیوتیک‌ها با پاتوژن های مضر برای مواد مغذی و مکان های اتصال به مخاط روده رقابت می کنند و در نتیجه رشد و کلون سازی آنها را مهار می کنند.

اما حذف رقابتی به چه معناست؟ به این معنی که، باکتری ها به طور طبیعی رقابتی هستند و سعی می کنند باکتری های بیماری زا را از بین ببرند. باکتری های پروبیوتیک، در صورت استفاده در دوز و غلظت مناسب، به مخاط روده متصل می شوند و در نتیجه یک سد فیزیکی تشکیل می دهند که اتصال باکتری های بیماری زا را مسدود می کند.

اتصال پروبیوتیک ها به مخاط معده
    • تولید مواد ضد میکروبی: برخی از سویه های پروبیوتیک، مواد ضد میکروبی مانند باکتریوسین، اسیدهای آلی و پراکسید هیدروژن تولید می کنند که از رشد باکتری های بیماری زا جلوگیری می کند.
    • تعدیل پاسخ ایمنی: پروبیوتیک‌ها می توانند سیستم ایمنی را با افزایش تولید آنتی بادی ها تحریک کنند که به محافظت در برابر عفونت ها کمک می کند.
    • بهبود عملکرد سد روده: پروبیوتیک‌ها می توانند با ایجاد اتصالات محکم بین سلول های سطح روده، نفوذپذیری به آن ها را کاهش دهند و از ورود مواد مضر به گردش خون جلوگیری کنند و یکپارچگی سد مخاطی روده را تقویت کنند.
    • ترشح آنزیم و استفاده از مواد مغذی: پروبیوتیک‌ها آنزیم‌هایی تولید می کنند که به تجزیه کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌های پیچیده کمک می‌کنند، بنابراین جذب و استفاده از مواد مغذی توسط طیور را بهبود می‌بخشند.
    • تعدیل میکروبیوتای روده: پروبیوتیک‌ها می توانند با تقویت رشد میکروارگانیسم های مفید و در عین حال سرکوب میکروارگانیسم های بیماری زا، به حفظ تعادل جمعیت میکروبی روده کمک کنند.

در واقع روشی که پری بیوتیک ها در بدن طیور از طریق آن عمل می کنند به این صورت است:

(1)تامین مواد مغذی برای میکروب های مفید، یا (2) فریب دادن باکتری های بیماری زا برای اتصال به الیگوساکاریدها(کربوهیدرات های غیر قابل هضم) به جای مخاط روده است. این امر کلونیزاسیون روده را کاهش می دهد و در نتیجه بروز عفونت را در پرندگان کاهش می دهد. از آنجایی که الیگوساکارید غیرقابل هضم است، میکروب‌های متصل شده، در امتداد دستگاه گوارش همراه با غذا حرکت می‌کنند و همراه با سایر مواد غذایی هضم نشده از دستگاه گوارش پرنده دفع می‌شوند.

هدف از تغذیه با یک پروبیوتیک، پر کردن دستگاه گوارش بوسیله باکتری های مفید است، بنابراین پاتوژن هایی مانند  E. coli، سالمونلا و کلستریدیوم فضای کمتری برای رشد دارند و جذب مواد مغذی هم توسط پرنده افزایش می یابد.

مقالات مرتبط:  مایکوتوکسین در خوراک طیور و تأثیر آن بر سلامتی طیور
پرکردن دستگاه گوارش طیور با باکتری های مفید

فواید استفاده از پروبیوتیک در پرورش طیور:

استفاده از پروبیوتیک‌ها در پرورش طیور منجر به افزایش باکتری های مفید در بدن این جانداران می شود و در نتیجه فواید زیر را به دنبال دارد:

    1. بهبود هضم: رشد باکتری های مفید در روده و افزایش سطح پرزهای روده باعث بهبود پارامترهای بیوشیمیایی خون مانند افزایش سطح گلوکز و آلبومین در خون می شود که نشان دهنده هضم و جذب بهتر مواد مغذی است.
    2. بهبود راندمان خوراک: پروبیوتیک‌ها می توانند با جذب بهتر مواد مغذی به بهبود کارایی خوراک کمک کنند در نتیجه این امر منجر به بهبود وزن بدن طیور و همچنین بهبود ضریب تبدیل خوراک می شود و هزینه های خوراک کاهش و سود مرغداران افزایش می یابد.
    3. بهبود سیستم ایمنی: افزایش تعداد باکتری های مفید در روده و اصلاح ریزساختارهای روده به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می کند که این امر به مبارزه با پاتوژن ها و سایر میکروارگانیسم های مضر کمک می کند و استحکام استخوانها را بهبود می بخشد.
    4. کاهش خطر بیماری: افزایش تعداد باکتری‌های مفید در روده می‌تواند کمک به کاهش خطر ابتلا به بیماری های با منشاء باکتریایی (با جلوگیری از استعمار پاتوژن‌ها و ایجاد عفونت) کند. پروبیوتیک‌ها می‌توانند مقاومت در برابر عفونت‌های سالمونلا، coli یا C. perfringens را افزایش دهند.
    5. کاهش بو: افزایش تعداد باکتری های مفید در روده و ترمیم میکرو فلور روده می تواند به کاهش بوهای مرتبط با زباله های تولید شده توسط طیور کمک کند و در نتیجه می تواند کیفیت هوا را در سالن ها و سایر مناطقی که طیور پرورش می یابند بهبود بخشد. پروبیوتیک‌ها همچنین طعم و کیفیت محصولات تولیدی طیور(گوشت و تخم مرغ) را بهبود بخشیده اند.
جذب بهتر مواد مغذی با مصرف پروبیوتیک

رایج ترین پروبیوتیک ها در پرورش طیور:

در این قسمت برخی از رایج ترین پروبیوتیک‌های مورد استفاده برای طیور را معرفی می کنیم :

    • لاکتوباسیلوس(Lactobacillus species): لاکتوباسیلوس نوعی پروبیوتیک پرمصرف است که شامل گونه های متعددی مانند لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس، لاکتوباسیلوس کازئی و لاکتوباسیلوس رویتر است. این باکتری به حفظ تعادل فلور روده و بهبود هضم کمک می کند.
    • بیفیدوباکتریوم(Bifidobacterium species): بیفیدوباکتریوم یکی دیگر از انواع پروبیوتیک محبوب با گونه های مختلفی مانند بیفیدوباکتریوم بیفیدوم و بیفیدوباکتریوم لانگوم است. این باکتری های مفید از سیستم ایمنی حمایت می کنند و به جلوگیری از افزایش باکتری های مضر در دستگاه گوارش کمک می کنند.
    • باسیلوس (Bacillus subtilis): این باکتری، آنزیم هایی تولید می کند که به هضم غذا کمک می کنند و عملکرد رشد در طیور را بهبود می بخشند.
    • Enterococcus faecium: اغلب به عنوان مکمل در خوراک طیور گنجانده می شود، Enterococcus faecium با رقابت با باکتری های بیماری زا، به حفظ سلامت روده کمک می کند.
    • ساکارومایسس سرویزیه(Saccharomyces cerevisiae): این مخمر مفید معمولاً در غذاهای تخمیر شده یافت می شود و همچنین می تواند برای کمک به هضم و افزایش جذب مواد مغذی به غذای طیور اضافه شود.
    • استرپتوکوک ترموفیلوس(Streptococcus thermophilus): یک باکتری تولید کننده اسید لاکتیک است و به مهار رشد باکتری های مضر کمک می کند و در عین حال محیط سالم روده را برای باکتری های مفید ایجاد می کند.
    • Aspergillus oryzae: قارچ رشته‌ای است که اغلب در افزودنی‌های خوراک گنجانده می‌شود، Aspergillus oryzae آنزیم‌هایی تولید می‌کند که به تجزیه کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌های پیچیده کمک می‌کنند، بنابراین جذب مواد مغذی را بهبود می‌بخشند.

توجه داشته باشید قبل از افزودن هر گونه مکمل پروبیوتیک، به رژیم غذایی طیور خود برای اطمینان از نتایج مطلوب، مهم است که حتما با دامپزشک یا متخصص تغذیه مشورت نمایید.

مقالات مرتبط:  کیفیت آب آشامیدنی طیور
پروبیوتیک های رایج در پرورش طیور

شرایط یک پروبیوتیک مناسب:

برای اینکه پروبیوتیک‌ها برای پرورش طیور کاربردی در نظر گرفته شود، باید دارای ویژگی های زیر باشد:

    • باکتری باید جزء میکرو فلور روده باشد
    • در برابر محیط اسیدی و آنزیم های گوارشی مقاوم باشد
    • به راحتی به اپیتلیوم روده بچسبدو میکرو فلور موجود در روده را حفظ کند.
    • غیر سمی و غیر بیماری زا باشد.
    • هنگام آماده سازی تجاری، پایدار و قابل دوام باشد.
    • سیستم ایمنی را تحریک کند.
پروبیوتیک‌ها باید در برابر محیط اسیدی و آنزیم های گوارشی مقاوم باشند

نحوه تولید و استفاده از پروبیوتیک در پرورش طیور:

منابع تولید پروبیوتیک‌ها متفاوت است، می توان آنها را از شیر، غذاهای تخمیر شده، مدفوع یا میکروبیوتای روده طیور جدا کرد. سویه های پروبیوتیک در محیط های آزمایشگاهی کنترل شده با استفاده از محیط های رشدِ مخصوص، کشت و تکثیر می شوند. هنگامی که مقدار کافی از آنها به دست آمد، برداشت می شوند و به اشکال مختلف مانند پودر، مایعات یا ژل فرموله می شوند که می توانند به راحتی در خوراک طیور یا آب مصرفی آنها گنجانده شوند.

افزودن پروبیوتیک‌ به خوراک، رایج ترین نحوه مصرف پروبیوتیک‌ در مرغداری است، در حالی که روش های بسیار دیگری مانند واکسن یا قطره، اسپری، گرانول، قرص، کپسول یا پودر نیز وجود دارد.

افزودن پروبیوتیک‌ به جیره طیور
    • معایب یا محدودیت استفاده از پروبیوتیک‌ها در پرورش طیور :

      در حالی که پروبیوتیک‌ها در پرورش طیور می توانند فواید متعددی مانند بهبود سلامت روده و افزایش پاسخ ایمنی داشته باشند، محدودیت ها و معایب احتمالی خاصی نیز ممکن است هنگام استفاده از آنها به وجود بیاید. شامل:

        • تاثیر بر یک سویه خاص: همه پروبیوتیک‌ها برای همه گونه های طیور یا علیه همه عوامل بیماری زا موثر نیستند. اثربخشی یک پروبیوتیک به سویه خاصی که این افزودنی را استفاده می کند، بستگی دارد، پس باید هنگام انتخاب پروبیوتیک به سویه طیور مورد پرورش توجه کرد.
        • تناقض در نتیجه: اثربخشی پروبیوتیک‌ها می تواند به دلیل عوامل مختلفی مانند: شرایط محیطی، جیره غذایی و شیوه های مدیریتی متفاوت باشد. این ناهماهنگی ممکن است منجر به نتایج غیر‌قابل پیش‌بینی از نظر سلامت و بهره وری طیور شود.
        • پایداری و زنده ماندن: پروبیوتیک‌ها موجودات زنده ای هستند که برای حفظ حیات خود به نگهداری در شرایط مناسب نیاز دارند. قرار گرفتن در معرض گرما، رطوبت یا سایر شرایط نامطلوب ، اثربخشی آنها را کاهش می دهد. باکتری های پروبیوتیک ممکن است در طول ذخیره سازی یا آماده سازی زنده نمانند.
پروبیوتیک‌ها موجودات زنده هستند
    • موانع نظارتی: برخی کشورها مقررات سختگیرانه ای در مورد استفاده از پروبیوتیک‌ها در پرورش طیور دارند که ممکن است در دسترس بودن یا کاربرد آنها را محدود کند.
    • مقرون به صرفه بودن: گاهی اوقات پروبیوتیک‌ها می توانند در مقایسه با جایگزین های دیگر مانند آنتی بیوتیک‌ها یا پری بیوتیک ها گرانتر باشند؛ این امر استفاده از آنها را برای برخی پرورش دهندگان، به عنوان یک روش معمول دشوار می کند.
    • فعل و انفعالات منفی بالقوه: ورود میکروارگانیسم های خارجی به محیط روده، ممکن است گاهی اوقات باعث برهم کنش های منفی با فلور موجود در روده شود یا تعادل میکروارگانیسم های موجود را مختل کند.
    • ایجاد مقاومت: این احتمال وجود دارد که استفاده طولانی مدت از پروبیوتیک ها، منجر به ایجاد مقاومت در بین پاتوژن ها و کاهش اثربخشی کلی آنها شود.
    • تحقیقات محدود: اگرچه تحقیقات بر روی پروبیوتیکها در سال های اخیر افزایش یافته است، اما هنوز هم، دانش محدودی در مورد نحوه عملکرد و استفاده بهینه از آنها در گونه های مختلف طیور وجود دارد.

با وجود همه این محدودیت ها و معایب، پروبیوتیک‌ها همچنان به عنوان یک جایگزین مناسب برای آنتی بیوتیک‌ها، به منظورِ ارتقای سلامت و عملکرد طیور مورد توجه قرار می گیرند. اما همچنان تحقیقات بیشتری برای رسیدگی به این چالش ها و بهینه سازی کاربردِ آنها، مورد نیاز است.