مایکوتوکسین در خوراک طیور و تأثیر آن بر سلامتی
- ژوئن 20, 2023
- 10:34 ب.ظ
مایکوتوکسین ها ترکیب های ثانویه سمی هستند که توسط قارچ های خاصی تولید می شوند و می توانند محصولات کشاورزی مختلف از جمله خوراک طیور را آلوده کنند. این ترکیبات تهدیدی قابل توجه برای سلامت و بهره وری طیور هستند، زیرا می توانند عملکرد سیستم ایمنی را مختل کنند، مصرف مواد مغذی را کاهش دهند و منجر به پیامدهای اقتصادی مضر برای صنعت طیور شوند.
در این مقاله، انواع مایکوتوکسین‌ها در خوراک طیور، انواع متداول و اثرات نامطلوب آنها بر پرندگان و صنعت طیور و روش های پیشگیری از آلودگی به مایکوتوکسین ها را بررسی خواهیم کرد.
مایکوتوکسین چیست و چگونه خوراک را آلوده می کند؟
مایکوتوکسین ها ترکیبات سمی تولید شده توسط گونه های خاصی از قارچ ها هستند که می توانند محصولات کشاورزی مختلف از جمله محصولات زراعی، غلات و خوراک دام را آلوده کنند. این قارچ ها معمولا در محیط های مرطوب و گرم یافت می شوند و می توانند روی محصولات کشاورزی هم در مزرعه و هم در زمان نگهداری رشد کنند. آلودگی مایکوتوکسین به دلیل اثرات نامطلوب آن، تهدید قابل توجهی برای سلامت انسان و حیوانات و همچنین اقتصاد است.
مایکوتوکسین ها توسط قارچ ها به عنوان یک مکانیسم دفاعی یا به عنوان محصول جانبی فعالیت های متابولیکی آنها تولید می شوند. آنها برای رشد و نمو خود قارچ ها ضروری نیستند اما در صورت بلعیده شدن یا قرار گرفتن در معرض شان می توانند برای سایر موجودات از جمله انسان و حیوانات مضر باشند.
نهادهای نظارتی در سراسر جهان حداکثر محدودیت های مجاز را برای مایکوتوکسین ها در غذا و خوراک تعیین کرده اند تا از سلامت انسان و حیوانات محافظت کنند. رعایت این مقررات و اتخاذ استراتژی های کاهش مایکوتوکسین برای به حداقل رساندن اثرات مضر آنها و تضمین ایمنی محصولات کشاورزی بسیار مهم است.
حدود 200 گونه قارچ وجود دارد که مایکوتوکسین تولید می کنند. اکثر قارچ هایی که مایکوتوکسین را تشکیل می دهند به سه جنس آسپرژیلوس، پنی سیلیوم و فوزاریوم تعلق دارند. اگرچه بیش از 1000 مایکوتوکسین تولید شده توسط این قارچ ها، تاکنون شناسایی شده است، تنها برخی از این مایکوتوکسین ها دارای ویژگی های بیماری زا هستند.
رشد قارچ و تولید مایکوتوکسین در زمین های زراعی، هنگام حمل و نقل یا ذخیره سازی آغاز می شود و تحت تأثیر شرایط محیطی از جمله فصل، محل کشت غلات، خشکسالی و زمان برداشت قرار می گیرد. تجزیه و تحلیل های طولانی مدت نشان می دهد که خوراک و مواد غذایی همواره با مایکوتوکسین ها آلوده می شوند و اغلب این مواد خوراکی آلوده، حاوی بیش از یک نوع مایکوتوکسین هستند.
به طور کلی، دمای مطلوب برای تولید مایکوتوکسین توسط بسیاری از کپک ها بین 20 تا 30 درجه سانتی گراد است.عواملی مانند شرایط نامناسب نگهداری، خشک کردن نامناسب، رطوبت بالا، آلودگی به حشرات یا آفات و شیوه های مدیریت ضعیف خوراک می توانند رشد قارچ و تولید مایکوتوکسین را افزایش دهند.
بر اساس گزارش سازمان غذا و کشاورزی، 25 درصد از محصولات در حال رشد جهان هر ساله تحت تأثیر مایکوتوکسین ها قرار می گیرند و سالانه حدود 1 میلیارد تن مواد غذایی و محصولات غذایی از بین میرود.
انواع رایج مایکوتوکسین ها:
انواع مختلفی از مایکوتوکسین ها وجود دارد و از نظر ساختار شیمیایی، فعالیت های بیولوژیکی و قارچ هایی که آنها را تولید می کنند متفاوت هستند. هر مایکوتوکسین ویژگی خاص خود را دارد و می تواند اندام ها یا سیستم های مختلف بدن را تحت تاثیر قرار دهد.
شایع ترین مایکوتوکسین هایی که خوراک طیور با آن آلوده می شوند عبارتند از:
- آفلاتوکسین ها Aflatoxins (AF): آفلاتوکسین ها عمدتاً توسط قارچ های آسپرژیلوس فلاووس و آسپرژیلوس پارازیتیکوس تولید می شوند. این مایکوتوکسین ها سرطان زاهای قوی هستند و می توانند باعث آسیب کبدی، سرکوب سیستم ایمنی، کاهش رشد و کاهش تولید تخم مرغ در طیور شوند. در بین آفلاتوکسین ها، آفلاتوکسین B1 شایع ترین و سمی ترین است.
- دئوکسی نیوالنول Deoxynivalenol (DON) : DON توسط گونه های فوزاریوم، تولید می شود. این مایکوتوکسین که به نام وومیتوکسین نیز شناخته می شود، می تواند مصرف خوراک را مختل کند، جذب مواد مغذی را کاهش دهد و سیستم ایمنی را در طیور ضعیف کند. DON معمولا در غلاتی مانند گندم، جو و ذرت یافت می شود.
- زرالنون Zearalenone (ZEN): ZEN یک مایکوتوکسین استروژنی است که می تواند باعث اختلالات تولید مثلی از جمله عدم تعادل هورمونی و کاهش باروری در طیور شود. ZEN اغلب در ذرت و سایر غلات یافت می شود.
- اوکراتوکسین ها Ochratoxins (OTA): اوکراتوکسین ها توسط گونه های مختلف آسپرژیلوس و پنی سیلیوم تولید می شوند. شایع ترین اوکراتوکسین، اوکراتوکسین A، می تواند منجر به آسیب کلیه، کاهش مصرف خوراک، تاخیر در رشد و سرکوب سیستم ایمنی در طیور شود. آلودگی OTA معمولاً در غلات، به ویژه جو و گندم یافت می شوند. توسط گونه های فوزاریوم، تولید می شود. این مایکوتوکسین که به نام وومیتوکسین نیز شناخته می شود، می تواند مصرف خوراک را مختل کند، جذب مواد مغذی را کاهش دهد و سیستم ایمنی را در طیور ضعیف کند. DON معمولا در غلاتی مانند گندم، جو و ذرت یافت می شود.
- فومونیزین ها (FUM) Fumonisins: فومونیزین ها توسط قارچ های Fusarium verticillioides و Fusarium proliferatum تولید می شوند. این مایکوتوکسین‌ها می‌توانند در استفاده از مواد مغذی اختلال ایجاد کنند، سلامت روده را مختل کنند و باعث اختلالات متابولیک مختلف در طیور شوند. فومونیسین ها اغلب در ذرت و محصولات مبتنی بر ذرت یافت می شوند.
توجه به این نکته مهم است که شیوع و سطوح آلودگی مایکوتوکسین می تواند بسته به موقعیت جغرافیایی، شرایط آب و هوایی، شیوه های کشاورزی و روش های نگهداری متفاوت باشد.آزمایش منظم خوراک طیور برای شناسایی وجود مایکوتوکسین در آن و کاهش خطرات مرتبط با این ترکیبات مضر در تولید طیور بسیار مهم است.
پیامدهای سلامتی برای طیور:
وجود مایکوتوکسین ها در خوراک طیور می تواند عوارض و مسائل بهداشتی مختلفی را برای طیور به دنبال داشته باشد. در اینجا برخی از پیامدهای احتمالی وجود دارد:
- کاهش مصرف خوراک: مایکوتوکسین ها می توانند تأثیر منفی بر خوش طعمی خوراک داشته باشند و منجر به کاهش مصرف خوراک در طیور شود. این کاهش در مصرف خوراک می تواند منجر به دریافت ناکافی مواد مغذی شود.
- اختلال در عملکرد رشد: مایکوتوکسین ها می توانند سرعت رشد طیور را مختل کنند. آنها می توانند استفاده از مواد مغذی را مختل کنند، با فرآیندهای متابولیک تداخل کنند و سنتز پروتئین را مهار کنند که منجر به کاهش وزن و رشد کندتر می شود.
- افت عملکرد سیستم ایمنی بدن: مایکوتوکسین ها دارای خواص سرکوب کننده سیستم ایمنی هستند، به این معنی که می توانند سیستم ایمنی طیور را تضعیف کنند. این امر باعث میشود پرندگان در برابر بیماریهای عفونی مانند عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی مستعدتر شوند و توانایی آنها برای ایجاد یک پاسخ ایمنی مؤثر کاهش می‌یابد.
- آسیب اندام ها: برخی از مایکوتوکسین ها مانند آفلاتوکسین ها و اوکراتوکسین ها اثرات سمی روی اندام های خاص دارند. به عنوان مثال، آفلاتوکسین ها عمدتاً کبد را هدف قرار می دهند و می توانند باعث مسمومیت کبدی شوند که منجر به آسیب کبدی، اختلال در عملکرد کبد و پیامدهای بالقوه درازمدت شود. از طرف دیگر، اوکراتوکسین ها می توانند بر کلیه ها تأثیر بگذارند و باعث مسمومیت کلیوی نیز شوند.
- اختلالات تولید مثل: برخی از مایکوتوکسین ها مانند زئارالنون می توانند سیستم تولید مثل در طیور را مختل کنند. آنها می توانند باعث عدم تعادل هورمونی، کاهش باروری و منجر به اختلالات تولید مثلی مانند کاهش تولید تخم، قابلیت جوجه ریزی ضعیف و رشد غیر طبیعی اندام های تولید مثل شوند.
- عدم تعادل تغذیه ای: مایکوتوکسین ها می توانند در جذب و استفاده از مواد مغذی در طیور اختلال ایجاد کنند. این می تواند منجر به کمبود یا عدم تعادل مواد مغذی شود، حتی اگر رژیم غذایی از نظر تغذیه ای کافی به نظر برسد. در نتیجه، پرندگان ممکن است مواد مغذی ضروری مورد نیاز برای رشد، تولید مثل و سلامت کلی را دریافت نکنند.
- زیان های اقتصادی: وجود مایکوتوکسین ها در خوراک طیور می تواند پیامدهای اقتصادی قابل توجهی برای صنعت طیور داشته باشد. کاهش نرخ رشد، ضریب تبدیل ضعیف خوراک، افزایش تلفات و کاهش تولید تخممرغ و افزایش حساسیت به بیماریهای مختلف میشود. این اثرات نه تنها بر رفاه پرندگان تأثیر می گذارد، بلکه به دلیل کاهش بهره وری و افزایش نرخ تلفات، زیان های اقتصادی قابل توجهی را برای صنعت طیور ایجاد می کند. جدای از اینها، مایکوتوکسین شامل هزینه های اضافی مانند مدیریت مایکوتوکسین مانند پیشگیری، کنترل، نمونه برداری، از دست دادن نیروی کار و هزینه های تحقیقاتی است.
شایان ذکر است که شدت عوارض به عواملی مانند نوع و غلظت مایکوتوکسین ها، مدت زمان مواجهه، سن و وضعیت سلامتی پرندگان و تداخل بین مایکوتوکسین های مختلف بستگی دارد. اجرای اقدامات کنترل کیفیت دقیق، شیوه‌های نگهداری و جابجایی مناسب، و استفاده از استراتژی‌های کاهش مایکوتوکسین می‌تواند به به حداقل رساندن خطرات مرتبط با آلودگی مایکوتوکسین در خوراک طیور و کاهش وقوع این عوارض کمک کند.
مدیریت و پیشگیری از آلودگی با مایکوتوکسین:
مایکوتوکسین ها نامرئی، بی مزه، از نظر شیمیایی پایدار و مقاوم به دما و نگهداری هستند. آنها بسیار مقاوم هستند و بنابراین نمی توان آنها را در طی فرآیندهای معمول تولید خوراک حذف یا سم زدایی کرد. بنابراین استراتژی های پیشگیری و مدیریت برای به حداقل رساندن آلودگی مایکوتوکسین در خوراک طیور بسیار مهم است. این استراتژی ها شامل اجرای شیوه های کشاورزی بهینه، نگهداری و جابجایی صحیح خوراک، غربالگری و تست کیفیت مواد غذایی برای تعیین وجود مایکوتوکسین، و استفاده از افزودنی های خوراک مانند بایندرهای مایکوتوکسین یا سم زدا می باشد. علاوه بر این موارد، نظارت و حفظ شرایط محیطی بهینه و اطمینان از یک رژیم غذایی متعادل می تواند به حمایت از سلامت کلی پرندگان و انعطاف پذیری آنها در برابر قرار گرفتن در معرض مایکوتوکسین کمک کند.
در ادامه برخی از اقدامات پیشگیرانه که می تواند در به حداقل رساندن خطر آلودگی به مایکوتوکسین کمک کند را بررسی خواهیم کرد:
1.اقدامات بهینه کشاورزی (GAP):
- اجرای تکنیک های تناوب زراعی مناسب برای کاهش تجمع اسپور قارچ در خاک.
- استفاده کردن از دانه ها یا بذر غلات با کیفیت بالا که برای آلودگی مایکوتوکسین آزمایش شده اند.
- بهینه سازی شیوه های برداشت برای به حداقل رساندن آسیب و کاهش قرار گرفتن در معرض رطوبت در طول برداشت.
- هجوم حشرات و آفات را نظارت و کنترل کنید، زیرا آنها می توانند نقاط ورودی برای آلودگی قارچی ایجاد کنند.
2.نگهداری و جابجایی مناسب مواد غذایی:
- اطمینان حاصل کنید که انبارها تمیز، خشک و دارای تهویه مناسب هستند.
- حفظ درجه حرارت و رطوبت مطلوب، در محل ذخیره سازی برای جلوگیری از رشد قارچ.
- برای جلوگیری از ذخیره طولانی مدت خوراک، روش اولین ورود، اولین خروج (FIFO) را اجرا کنید.
- به طور منظم خوراک ذخیره شده را از نظر علائم کپک، رطوبت یا آلودگی به حشرات بازرسی کنید.
3. کنترل و تست کیفیت:
- برای شناسایی آلودگی احتمالی، مواد خام و همچنین خوراک نهایی طیور را به صورت منظم از نظر وجود مایکوتوکسین غربالگری و آزمایش نمایید.
- کنترل و تست کیفیت را در آزمایشگاه های معتبر که از روش های آزمایشی قابل اعتماد برای نتایج دقیق استفاده می کنند، انجام دهید.
- حداکثر حد مجاز برای مایکوتوکسین ها را تعیین و بر رعایت استانداردها نظارت کنید.
4. مواد افزودنی خوراک و بایندرها:
- استفاده از بایندرها یا جاذب های مایکوتوکسین در فرمولاسیون خوراک طیور.
- بایندرهای مناسب را بر اساس نوع مایکوتوکسین های مورد نظر انتخاب کنید و دستورالعمل های دوز توصیه شده را دنبال کنید.
5.ارزیابی تامین کننده نهاده های کشاورزی:
- تامین مواد خوراکی طیور از تامین کنندگان معتبر و ایجاد پروتکل های تضمین کیفیت.
- اطلاعاتی در مورد منابع و روش های کنترل کیفیت آنها برای مواد خام به دست آورید.
- درخواست گواهی آنالیز برای آزمایش مایکوتوکسین از تامین کنندگان.
6.نظارت و نگهداری سوابق:
- سوابق مواد تشکیل دهنده خوراک و نتایج تجزیه و تحلیل مایکوتوکسین ها را حفظ کنید.
- نظارت و ارزیابی منظم بر اقدامات پیشگیرانه و اصلاح آن در صورت نیاز.
- هرگونه تغییر در شرایط آب و هوایی، کیفیت محصول یا شیوه های کشاورزی را که ممکن است بر خطرات آلودگی مایکوتوکسین تأثیر بگذارد، پیگیری کنید.
7.آموزش به کارکنان :
- آموزش به کارکنان درگیر در تولید و مدیریت خوراک طیور برای افزایش آگاهی در مورد خطرات مایکوتوکسین و روش های پیشگیری.
- دانش در مورد آلودگی مایکوتوکسین را افزایش دهید.
به یاد داشته باشید، پیشگیری، کلید به حداقل رساندن آلودگی مایکوتوکسین در خوراک طیور است. با اجرای این اقدامات پیشگیرانه، می توان خطرات مرتبط با مایکوتوکسین ها را به میزان قابل توجهی کاهش داد و از تولید محصولات ایمن و سالم اطمینان حاصل کرد.
