واکسیناسیون طیور یک اقدام پیشگیرانه است که بیش از یک قرن است برای محافظت از گله ها در برابر بیماری های کشنده استفاده می شود. واکسیناسیون جزء ضروری مدیریت سلامت طیور است و روشی موثر برای کنترل و پیشگیری از شیوع بیماری هایی است که میتوانند زیان اقتصادی قابل توجهی را برای پرورشدهندگان به همراه داشته باشند. استفاده از واکسن ها به یک روش استاندارد در صنعت طیور تبدیل شده و واکسن های مختلفی برای محافظت در برابر طیف وسیعی از بیماری ها در دسترس است.
در این مقاله به تاریخچه واکسیناسیون طیور، انواع واکسن ها، روش های واکسیناسیون، پرکاربردترین واکسن ها و مزایا و معایب واکسیناسیون می پردازیم.
تاریخچه واکسن در طیور به اوایل دهه 1900 برمی گردد، زمانی که اولین واکسن برای محافظت از طیور در برابر وبای پرندگان( یک بیماری باکتریایی که باعث مرگ و میر بالا می شد) ساخته شد. با گذشت زمان، واکسن هایی برای بیماری های دیگر مانند بیماری نیوکاسل، برونشیت عفونی، بیماری مارک، آنفولانزای مرغی و کوکسیدیوز ساخته شد.
در دهه 1920، اولین واکسن تجاری برای وبای پرندگان(پاستورلوز) تولید شد این واکسن در پیشگیری از این بیماری موفقیت آمیز بود و آغاز دوره جدیدی در مدیریت سلامت طیور بود. از آن پس، واکسن های زیادی برای محافظت از طیور در برابر طیف وسیعی از بیماری ها ساخته شد. اولین واکسن تجاری برای بیماری نیوکاسل در دهه 1940 تولید شد. در دهه 1950 واکسن هایی برای برونشیت عفونی و بیماری مارک و در دهه 1960 واکسن هایی برای آنفلوانزای پرندگان و کوکسیدیوز معرفی شدند.
در دهههای بعد، تحقیق و توسعه در زمینه واکسنهای طیور به گسترش خود ادامه داد و در نتیجه واکسنهای جدیدی از جمله واکسنهای بیماری عفونی بورس، گونههای ایمریا و مایکوپلاسما گالیسپتیکوم تولید شد. امروزه واکسن ها جزء حیاتی پرورش طیور هستند که به پیشگیری و کنترل شیوع بیماری ها و حفظ سلامت گله کمک می کنند.
واکسیناسیون ابزار مهمی برای پیشگیری و کنترل بیماری ها در طیور است. واکسنها معمولاً برای پرندگان جوان برای کمک به تقویت سیستم ایمنی و محافظت از آنها در برابر طیف وسیعی از بیماری های عفونی ناشی از ویروس ها، باکتری ها و سایر میکروارگانیسم ها استفاده می شوند، چرا که دلیل اصلی واکسیناسیون طیور جلوگیری از شیوع بیماری های عفونی است. واکسیناسیون طیور به محافظت از پرندگان در برابر عفونت کمک می کند و با انجام این کار، گسترش بیماری در گله را کاهش می دهدکه این امر نه تنها به حفظ سلامت و رفاه پرندگان کمک می کند، بلکه اقتصادی بودن پرورش طیور را نیز تضمین می کند.
مزایای استفاده از واکسن برای طیور بسیار زیاد است و عبارتند از:
برخی از معایب احتمالی نیز برای واکسیناسیون وجود دارد که از جمله می توان به هزینه واکسناسیون، خطر واکنش واکسن، و نیاز به شرایط نگهداری و جابجایی مخصوص برای حفظ اثربخشی واکسن اشاره کرد اما به طور کلی، استفاده از واکسن ها بخش مهمی از یک رویکرد جامع برای حفاظت از سلامت و رفاه طیور است و در عین حال به تولید مواد غذایی ایمن و سالم برای مصرف انسان کمک می کند.
به صورت کلی دو نوع واکسن برای طیور استفاده می شود که عبارتند از: واکسن زنده ضعیف شده(Live attenuated vaccines) و واکسن غیر فعال یا کشته شده (Inactivated or killed vaccines)
این نوع واکسن ها حاوی اشکال ضعیف پاتوژن عامل بیماری هستند. این اشکال ضعیف هنوز هم می توانند در بدن پرنده تکثیر شوند و پاسخ ایمنی را بدون ایجاد بیماری تحریک کنند. پاسخ ایمنی تولید شده توسط یک واکسن زندهی ضعیف شده، دقیقاً شبیه پاسخ ایمنی ایجاد شده توسط یک عفونت طبیعی است و محافظت طولانی مدت در برابر بیماری ایجاد می کند.
نمونه هایی از واکسن های زنده برای طیور عبارتند از: واکسن های بیماری مارک، بیماری بورس عفونی و بیماری نیوکاسل.
واکسن های کشته شده، که به عنوان واکسن های غیرفعال نیز شناخته می شوند، حاوی پاتوژن هایی هستند که غیرفعال یا کشته شده اند. این واکسن ها قابلیت تکثیر در بدن پرنده را ندارند و باعث بیماری نمی شوند. پاتوژن موجود در واکسن هنوز حاوی اجزای آنتی ژنی پاتوژن است که می تواند پاسخ ایمنی را تحریک کند، اما پاسخ ایمنی ایجاد شده توسط واکسن کشته شده، معمولاً به اندازه پاسخ ایمنی تولید شده توسط یک واکسن زنده، قوی یا طولانی نیست و بنابراین برای حفظ ایمنی به دوزهای متعدد و تزریقات مجدد نیاز است. نمونه هایی از واکسن های کشته شده برای طیور عبارتند از: واکسن های آنفولانزای پرندگان، وبای پرندگان(پاستورلوز) و کوکسیدیوز .
هر دو نوع این واکسنها مزایا و معایب خود را دارند. واکسنهای زنده میتوانند ایمنی قویتر و طولانیتری ایجاد کنند، اما اگر به درستی نگهداری یا تجویز نشوند خطر ابتلا به بیماری را افزایش میدهند. استفاده از واکسن های کشته شده ایمنتر و آسانتر است، اما برای حفظ ایمنی نیاز به تزریقات مجدد داردو اگر از این واکسن ها پس از واکسن های زنده استفاده شود باعث افزایش سطح ایمنی پرندگان می شود.
واکسن های زنده ضعیف شده ایمنی را برای مدت طولانی تری ایجاد می کنند و اغلب در تولید تجاری جوجه های گوشتی استفاده می شوند. واکسن های غیرفعال نیز اغلب در گله های مادری یا زمانی که نیاز به پاسخ ایمنی سریع است استفاده می شود.
نوع واکسن مورد استفاده به بیماری هدف، سن و وضعیت سلامت پرندگانی که واکسینه می شوند بستگی دارد. پیروی از دستورالعمل های سازنده و برنامه های واکسیناسیون توصیه شده، برای حصول اطمینان از بهترین حالت محافظت از گله طیور بسیار حائز اهمیت است.
زمانبندی واکسیناسیون طیور به شیوع یک بیماری خاص در منطقه جغرافیایی، تاریخچه واکسیناسیون گله مادر و نوع واکسن مورد استفاده بستگی دارد.واکسن ها باید طبق دستورالعمل سازنده و در شرایط مناسب نگهداری و تجویز شوند. علاوه بر این، توصیه می شود با دامپزشک مشورت کنید تا یک برنامه واکسیناسیون متناسب با نیازهای خاص و چالش های بیماری در فارم یا منطقه، برای شما تهیه کند.
به طور معمول زمانبندی یک برنامه رایج برای واکسیناسیون طیور به صورت زیر می باشد:
جوجه ها معمولا در یک روزگی در برابر بیماری مارک که یک بیماری ویروسی است (و می تواند باعث ایجاد تومور در جوجه ها شود) واکسینه می شوند. واکسن بیماری مارک معمولاً در هچری به صورت اسپری و یا تزریق زیر جلدی تجویز می شود.
بورس یک بیماری ویروسی است که بر سیستم ایمنی جوجه ها تأثیر می گذارد. جوجههای گوشتی معمولاً در 14 تا 21 روزگی از طریق آب آشامیدنی یا تزریق زیر جلدی علیه IBD واکسینه میشوند.
نیوکاسل نوعی بیماری ویروسی است که می تواند باعث مشکلات تنفسی، عصبی و گوارشی در جوجه ها شود. جوجههای گوشتی معمولاً در 7 تا 10 روزگی در برابر ND واکسینه میشوند از طریق آب آشامیدنی یا بوسیله اسپری.
یک بیماری ویروسی است که می تواند باعث مشکلات تنفسی و گوارشی در جوجه ها شود. جوجههای گوشتی معمولاً در سنین 14 تا 21 روزگی یا از طریق آب آشامیدنی یا بوسیله اسپری، علیه AI واکسینه میشوند. واکسن آنفلوانزای پرندگان بر اساس وضعیت بیماری خاص منطقه و کشور تزریق می شود.
کوکسیدیوز نوعی بیماری انگلی است که می تواند باعث اسهال، کاهش وزن و کاهش رشد در جوجه ها شود. جوجه های گوشتی معمولاً در 7 تا 10 روزگی از طریق آب آشامیدنی یا اسپری علیه کوکسیدیوز واکسینه می شوند.
روش واکسیناسیون مورد استفاده به نوع واکسن، سن پرندگان و اندازه گله بستگی دارد. رعایت دستورالعمل های سازنده هنگام تجویز واکسن ها برای اطمینان از بهترین محافظت ممکن برای پرندگان بسیار مهم است.
واکسیناسیون طیور ممکن است به دلایل مختلفی با شکست مواجه شود. برخی از رایج ترین دلایل عبارتند از:
به طور خلاصه، واکسیناسیون طیور می تواند به دلیل عوامل مختلفی از جمله نگهداری و جابجایی نامناسب، زمان نامناسب، تنوع آنتی ژنی ویروسی، تداخل آنتی بادی های مادری، عدم رعایت پروتکل ها و سایر عواملی که می تواند سیستم ایمنی پرنده را تضعیف کند، با شکست مواجه شود. در نتیجه پیروی از پروتکل ها و دستورالعمل های واکسیناسیون توصیه شده و همکاری با دامپزشک یا متخصص بهداشت طیور برای اطمینان از موثر بودن برنامه واکسیناسیون طیور ضروری خواهد بود.
همانطور که گفته شد، واکسن ها ابزار مهمی برای حفاظت از سلامت و رفاه طیور هستند. یک برنامه واکسیناسیون که به خوبی طراحی شده می تواند به میزان قابل توجهی از بروز و شدت بیماری های عفونی بکاهد و از ضررهای اقتصادی سنگین جلوگیری نماید. البته باید به این نکته توجه داشت که واکسیناسیون طیور تنها بخشی از یک برنامه موثر پیشگیری از بیماری است و سایر اقدامات مدیریتی مانند اقدامات امنیت زیستی و تغذیه مناسب را نیز باید مد نظر قرار داد.