واکسیناسیون طیور و نکات ضروری آن

واکسیناسیون طیور

واکسیناسیون طیور یک اقدام پیشگیرانه است که بیش از یک قرن است برای محافظت از گله ها در برابر بیماری های کشنده استفاده می شود. واکسیناسیون جزء ضروری مدیریت سلامت طیور است و روشی موثر برای کنترل و پیشگیری از شیوع بیماری هایی است که می‌توانند زیان اقتصادی قابل توجهی را برای پرورش‌دهندگان به همراه داشته باشند. استفاده از واکسن ها به یک روش استاندارد در صنعت طیور تبدیل شده و واکسن های مختلفی برای محافظت در برابر طیف وسیعی از بیماری ها در دسترس است.

در این مقاله به تاریخچه واکسیناسیون طیور، انواع واکسن ها، روش های واکسیناسیون، پرکاربردترین واکسن ها و مزایا و معایب واکسیناسیون می پردازیم.

تاریخچه واکسیناسیون طیور:

تاریخچه واکسن در طیور به اوایل دهه 1900 برمی گردد، زمانی که اولین واکسن برای محافظت از طیور در برابر وبای پرندگان( یک بیماری باکتریایی که باعث مرگ و میر بالا می شد) ساخته شد. با گذشت زمان، واکسن هایی برای بیماری های دیگر مانند بیماری نیوکاسل، برونشیت عفونی، بیماری مارک، آنفولانزای مرغی و کوکسیدیوز ساخته شد.

در دهه 1920، اولین واکسن تجاری برای وبای پرندگان(پاستورلوز) تولید شد این واکسن در پیشگیری از این بیماری موفقیت آمیز بود و آغاز دوره جدیدی در مدیریت سلامت طیور بود. از آن پس، واکسن های زیادی برای محافظت از طیور در برابر طیف وسیعی از بیماری ها ساخته شد. اولین واکسن تجاری برای بیماری نیوکاسل در دهه 1940 تولید شد. در دهه 1950 واکسن هایی برای برونشیت عفونی و بیماری مارک و در دهه 1960 واکسن هایی برای آنفلوانزای پرندگان و کوکسیدیوز معرفی شدند.

واکسن وبای طیور

در دهه‌های بعد، تحقیق و توسعه در زمینه واکسن‌های طیور به گسترش خود ادامه داد و در نتیجه واکسن‌های جدیدی از جمله واکسن‌های بیماری عفونی بورس، گونه‌های ایمریا و مایکوپلاسما گالیسپتیکوم تولید شد. امروزه واکسن ها جزء حیاتی پرورش طیور هستند که به پیشگیری و کنترل شیوع بیماری ها و حفظ سلامت گله کمک می کنند.

واکسیناسیون طیور به دلایل زیر حتما باید انجام شود:

واکسیناسیون ابزار مهمی برای پیشگیری و کنترل بیماری ها در طیور است. واکسن‌ها معمولاً برای پرندگان جوان برای کمک به تقویت سیستم ایمنی و محافظت از آنها در برابر طیف وسیعی از بیماری های عفونی ناشی از ویروس ها، باکتری ها و سایر میکروارگانیسم ها استفاده می شوند، چرا که دلیل اصلی واکسیناسیون طیور جلوگیری از شیوع بیماری های عفونی است. واکسیناسیون طیور به محافظت از پرندگان در برابر عفونت کمک می کند و با انجام این کار، گسترش بیماری در گله را کاهش می دهدکه این امر نه تنها به حفظ سلامت و رفاه پرندگان کمک می کند، بلکه اقتصادی بودن پرورش طیور را نیز تضمین می کند.

دلیل اصلی واکسیناسیون طیور

مزایای استفاده از واکسن برای طیور بسیار زیاد است و عبارتند از:

    1. پیشگیری از بیماری و مرگ و میر: واکسن ها روشی موثر برای پیشگیری از بیماری های عفونی در طیور، کاهش شدت بیماری و جلوگیری از گسترش بیماری در گله ها هستند. واکسن ها از طیور در برابر بیماری های عفونی که می تواند باعث مرگ و میر بالا و خسارات اقتصادی شود مانند بیماری های نیوکاسل، برونشیت عفونی، مارک و آنفلوانزای پرندگان محافظت می کند.
    2. کاهش مصرف آنتی بیوتیک ها و بهبود رفاه طیور: واکسن ها می توانند سلامت و رفاه کلی طیور را بهبود بخشند و نیاز به آنتی بیوتیک و سایر داروها را کاهش دهند(متعاقبا موجب کاهش مقاومت آنتی بیوتیکی می شود) و همچنین خطر ابتلا به بیماری های دردناک و ناتوان کننده را نیز به حداقل می رسانند.
    3. افزایش بهره وری: پرندگان واکسینه‌شده سالم‌تر و پر بازده‌تر هستند، که به معنی نرخ رشد بالاتر، بهبود نرخ تبدیل خوراک و تولید بیشتر گوشت و تخم مرغ است.
    4. مزایای اقتصادی: واکسن ها روشی مقرون به صرفه برای پیشگیری از بیماری ها، کاهش نیاز به داروهای گران قیمت و به حداقل رساندن زیان های اقتصادی مرتبط با شیوع بیماری ها هستند، زیرا اغلب ارزان تر از درمان پرندگان بیمار با داروها یا مقابله با عواقب شیوع بیماری هستند.
    5. ایمنی غذا: واکسیناسیون طیور می تواند از انتقال بعضی از بیماری های مشترک بین انسان و طیور به انسان جلوگیری کند و ایمنی غذا را تضمین کند.
    6. رعایت مقررات: بسیاری از کشورها مقرراتی وضع کرده اند که مرغداران را ملزم می کند تا پرندگان خود را در برابر برخی بیماری ها مانند آنفولانزای پرندگان واکسینه کنند. رعایت این مقررات برای حفظ سلامت گله طیور و همچنین صادرات محصولات طیور به کشورهای دیگر ضروری است.
مقالات مرتبط:  مایکوتوکسین در خوراک طیور و تأثیر آن بر سلامتی طیور

برخی از معایب احتمالی نیز برای واکسیناسیون وجود دارد که از جمله می توان به هزینه واکسناسیون، خطر واکنش واکسن، و نیاز به شرایط نگهداری و جابجایی مخصوص برای حفظ اثربخشی واکسن اشاره کرد اما به طور کلی، استفاده از واکسن ها بخش مهمی از یک رویکرد جامع برای حفاظت از سلامت و رفاه طیور است و در عین حال به تولید مواد غذایی ایمن و سالم برای مصرف انسان کمک می کند.

واکسن نیوکاسل

انواع واکسن طیور:

به صورت کلی دو نوع واکسن برای طیور استفاده می شود که عبارتند از: واکسن زنده ضعیف شده(Live attenuated vaccines) و واکسن غیر فعال یا کشته شده (Inactivated or killed vaccines)

  • واکسن های زنده:

 این نوع واکسن ها حاوی اشکال ضعیف پاتوژن عامل بیماری هستند. این اشکال ضعیف هنوز هم می توانند در بدن پرنده تکثیر شوند و پاسخ ایمنی را بدون ایجاد بیماری تحریک کنند. پاسخ ایمنی تولید شده توسط یک واکسن زنده‌ی ضعیف شده، دقیقاً شبیه پاسخ ایمنی ایجاد شده توسط یک عفونت طبیعی است و محافظت طولانی مدت در برابر بیماری ایجاد می کند.

نمونه هایی از واکسن های زنده برای طیور عبارتند از: واکسن های بیماری مارک، بیماری بورس عفونی و بیماری نیوکاسل.

انواع واکسن طیور
  • واکسن های کُشته یا غیر فعال :

واکسن های کشته شده، که به عنوان واکسن های غیرفعال نیز شناخته می شوند، حاوی پاتوژن هایی هستند که غیرفعال یا کشته شده اند. این واکسن ها قابلیت تکثیر در بدن پرنده را ندارند و باعث بیماری نمی شوند. پاتوژن موجود در واکسن هنوز حاوی اجزای آنتی ژنی پاتوژن است که می تواند پاسخ ایمنی را تحریک کند، اما پاسخ ایمنی ایجاد شده توسط واکسن کشته شده، معمولاً به اندازه پاسخ ایمنی تولید شده توسط یک واکسن زنده، قوی یا طولانی نیست و بنابراین برای حفظ ایمنی به دوزهای متعدد و تزریقات مجدد نیاز است. نمونه هایی از واکسن های کشته شده برای طیور عبارتند از: واکسن های آنفولانزای پرندگان، وبای پرندگان(پاستورلوز) و کوکسیدیوز .

هر دو نوع این واکسن‌ها مزایا و معایب خود را دارند. واکسن‌های زنده می‌توانند ایمنی قوی‌تر و طولانی‌تری ایجاد کنند، اما اگر به درستی نگهداری یا تجویز نشوند خطر ابتلا به بیماری را افزایش می‌دهند. استفاده از واکسن های کشته شده ایمن‌تر و آسان‌تر است، اما برای حفظ ایمنی نیاز به تزریقات مجدد داردو اگر از این واکسن ها پس از واکسن های زنده استفاده شود باعث افزایش سطح ایمنی پرندگان می شود.

واکسن های زنده ضعیف شده ایمنی را برای مدت طولانی تری ایجاد می کنند و اغلب در تولید تجاری جوجه های گوشتی استفاده می شوند. واکسن های غیرفعال نیز اغلب در گله های مادری یا زمانی که نیاز به پاسخ ایمنی سریع است استفاده می شود.

نوع واکسن مورد استفاده به بیماری هدف، سن و وضعیت سلامت پرندگانی که واکسینه می شوند بستگی دارد. پیروی از دستورالعمل های سازنده و برنامه های واکسیناسیون توصیه شده، برای حصول اطمینان از  بهترین حالت محافظت از گله طیور بسیار حائز اهمیت است.

مقالات مرتبط:  استفاده از آنزیم در خوراک طیور
واکسن زنده طیور

 

زمانبندی واکسیناسیون طیور:

زمانبندی واکسیناسیون طیور به شیوع یک بیماری خاص در منطقه جغرافیایی، تاریخچه واکسیناسیون گله مادر و نوع واکسن مورد استفاده بستگی دارد.واکسن ها باید طبق دستورالعمل سازنده و در شرایط مناسب نگهداری و تجویز شوند. علاوه بر این، توصیه می شود با دامپزشک مشورت کنید تا یک برنامه واکسیناسیون متناسب با نیازهای خاص و چالش های بیماری در فارم یا منطقه، برای شما تهیه کند.

زمانبندی واکسیناسیون طیور

به طور معمول زمانبندی یک برنامه رایج برای واکسیناسیون طیور به صورت زیر می باشد:

  1. واکسن بیماری مارک:

جوجه ها معمولا در یک روزگی در برابر بیماری مارک که یک بیماری ویروسی است (و می تواند باعث ایجاد تومور در جوجه ها شود) واکسینه می شوند. واکسن بیماری مارک معمولاً در هچری به صورت اسپری و یا تزریق زیر جلدی تجویز می شود.

  1. واکسن بیماری بورس عفونی (IBD) :

بورس یک بیماری ویروسی است که بر سیستم ایمنی جوجه ها تأثیر می گذارد. جوجه‌های گوشتی معمولاً در 14 تا 21 روزگی از طریق آب آشامیدنی یا تزریق زیر جلدی علیه IBD واکسینه می‌شوند.

  1. واکسن بیماری نیوکاسل: (ND)

نیوکاسل نوعی بیماری ویروسی است که می تواند باعث مشکلات تنفسی، عصبی و گوارشی در جوجه ها شود. جوجه‌های گوشتی معمولاً در 7 تا 10 روزگی در برابر ND واکسینه می‌شوند از طریق آب آشامیدنی یا بوسیله اسپری.

  1. واکسن آنفلوانزای پرندگان (AI):

یک بیماری ویروسی است که می تواند باعث مشکلات تنفسی و گوارشی در جوجه ها شود. جوجه‌های گوشتی معمولاً در سنین 14 تا 21 روزگی یا از طریق آب آشامیدنی یا بوسیله اسپری، علیه AI واکسینه می‌شوند. واکسن آنفلوانزای پرندگان بر اساس وضعیت بیماری خاص منطقه و کشور تزریق می شود.

  1. واکسن کوکسیدیوز:

کوکسیدیوز نوعی بیماری انگلی است که می تواند باعث اسهال، کاهش وزن و کاهش رشد در جوجه ها شود. جوجه های گوشتی معمولاً در 7 تا 10 روزگی از طریق آب آشامیدنی یا اسپری علیه کوکسیدیوز واکسینه می شوند.

 

انواع روش های واکسیناسیون طیور عبارتند از: روش خوراکی، تزریق، اسپری، قطره چشمی

انواع روش های واکسیناسیون طیور:

    • تزریق زیرجلدی: واکسن ها با استفاده از سرنگ به عضله یا زیر پوست پرندگان (پوست شل بین شانه و سینه پرنده)تزریق می شود. تزریق یک روش سریع و موثر واکسیناسیون طیور است، اما به پرسنل ماهر و تجهیزات نیاز دارد. این روش معمولاً برای واکسیناسیون گله های کوچک طیور یا یک پرنده به صورت انفرادی استفاده می شود.
    • تزریق Wing-Web: این روش شامل تزریق واکسن به بافت بین پرهای روی بال پرنده است. و معمولا برای واکسیناسیون جوجه های یک روزه استفاده می شود.
    • تجویز خوراکی یا آشامیدنی: این روش شامل افزودن واکسن به آب آشامیدنی یا خوراک پرندگان است. این واکسن معمولا به صورت پودر یا مایع است. تجویز خوراکی روشی آسان برای واکسیناسیون است، اما نسبت به تزریق، به ویژه در پرندگان جوان، تأثیر کمتری دارد. این روش معمولاً برای واکسیناسیون تعداد زیادی از پرندگان به طور همزمان استفاده می شود.
    • واکسیناسیون به روش قطره چشمی: این روش واکسناسیون شامل ریختن واکسن در چشم پرنده است. این روش معمولاً برای واکسیناسیون برونشیت عفونی استفاده می شود.
    • واکسیناسیون به وسیله اسپری: این روش شامل اسپری کردن واکسن بر روی پرندگان است. این روش معمولاً برای واکسیناسیون علیه بیماری نیوکاسل استفاده می شود.

روش واکسیناسیون مورد استفاده به نوع واکسن، سن پرندگان و اندازه گله بستگی دارد. رعایت دستورالعمل های سازنده هنگام تجویز واکسن ها برای اطمینان از بهترین محافظت ممکن برای پرندگان بسیار مهم است.

عدم نگهداری صحیح واکسن طیور

دلایل شکست واکسیناسیون طیور:

واکسیناسیون طیور ممکن است به دلایل مختلفی با شکست مواجه شود. برخی از رایج ترین دلایل عبارتند از:

    1. نگهداری و جابجایی نادرست: واکسن ها به دما و نور حساس هستند، بنابراین نگهداری و جابجایی نادرست می تواند منجر به کاهش کارایی واکسن شود. واکسن ها باید در دمای مناسب و دور از نور مستقیم خورشید نگهداری شوند. اگر واکسن به درستی ذخیره یا نگهداری نشود، ممکن است واکسن غیرفعال و اثربخشی آن کمتر شود و منجر به شکست واکسیناسیون شود.
    2. زمان نامناسب: واکسن ها تنها در صورتی موثر هستند که در زمان مناسب استفاده شوند. اگر آنها خیلی زود یا خیلی دیر تجویز شوند، ممکن است محافظت کافی را ارائه نکنند. به عنوان مثال، اگر واکسن قبل از تکامل سیستم ایمنی بدن پرنده تزریق شود، پاسخ ایمنی کافی ایجاد نخواهد شد. یا اگر واکسن پس از آلوده شدن پرنده تزریق شود، در پیشگیری از بیماری موثر نخواهد بود.
    3. کیفیت ضعیف واکسن: گاهی اوقات، واکسن ها می توانند کیفیت پایینی داشته باشند که می تواند منجر به عدم کارایی شود. این امر ممکن است به دلیل اشتباهات در طول فرآیند تولید یا در حین حمل و نقل و ذخیره سازی باشد.
    4. عدم رعایت پروتکل های واکسیناسیون: پروتکل های واکسیناسیون به گونه ای طراحی شده اند که اطمینان حاصل شود که واکسن ها به درستی تجویز می شوند و محافظت بهینه را ارائه می دهند. رعایت نکردن این پروتکل‌ها می‌تواند باعث کاهش اثربخشی واکسن شود. اگر واکسن در دوز صحیح، در محل صحیح یا با تکنیک صحیح تزریق نشود، موثر نخواهد بود. عدم رعایت پروتکل ها همچنین می تواند منجر به شکست واکسن به دلیل آلودگی یا عفونت شود.
    5. عدم واکسیناسیون همگانی: برنامه های واکسیناسیون تنها در صورتی مؤثر است که نسبت کافی از جمعیت هدف را پوشش دهد. اگر تعداد کافی از پرندگان واکسینه نشوند، بیماری همچنان می تواند گسترش یابد.
    6. تنوع ژنتیکی ویروس ها: برخی از ویروس ها، مانند آنفولانزای پرندگان، می توانند به سرعت جهش پیدا کنند، که منجر به ایجاد سویه های جدیدی از ویروس می شود. در این صورت واکسن ممکن است در برابر آنها موثر نباشد. این مسئله به عنوان تنوع آنتی ژنی شناخته می‌شود و می‌تواند واکسن‌ها را کمتر مؤثر یا کاملاً بی‌اثر کند.
    7. تداخل با آنتی بادی های مادری: هنگامی که جوجه ها از تخم خارج می شوند، آنتی بادی های مادری را از سیستم ایمنی مادر خود از طریق زرده تخم مرغ دریافت می کنند. این آنتی بادی های مادری می توانند در توانایی جوجه برای ایجاد پاسخ ایمنی به واکسن ها، اختلال ایجاد کنند. این تداخل می تواند واکسن را کم اثرتر و یا کاملاً بی اثر کند. به همین دلیل زمان واکسیناسیون باید اطمینان یافت، آنتی بادی های مادری به اندازه کافی کاهش یافته باشند.
    8. سایر عوامل: سایر عواملی که می توانند در شکست واکسن نقش داشته باشند عبارتند از بیماری زمینه ای، استرس و تغذیه نامناسب. این عوامل می توانند سیستم ایمنی پرنده را تضعیف کنند و در نتیجه پرنده توانایی کمتری در پاسخگویی به واکسیناسیون داشته باشد.
مقالات مرتبط:  همه چیز درباره تغذیه مرغ گوشتی و روش های تولید دان در مرغداری

به طور خلاصه، واکسیناسیون طیور می تواند به دلیل عوامل مختلفی از جمله نگهداری و جابجایی نامناسب، زمان نامناسب، تنوع آنتی ژنی ویروسی، تداخل آنتی بادی های مادری، عدم رعایت پروتکل ها و سایر عواملی که می تواند سیستم ایمنی پرنده را تضعیف کند، با شکست مواجه شود. در نتیجه پیروی از پروتکل ها و دستورالعمل های واکسیناسیون توصیه شده و همکاری با دامپزشک یا متخصص بهداشت طیور برای اطمینان از موثر بودن برنامه واکسیناسیون طیور ضروری خواهد بود.

همانطور که گفته شد، واکسن ها ابزار مهمی برای حفاظت از سلامت و رفاه طیور هستند. یک برنامه واکسیناسیون که به خوبی طراحی شده می تواند به میزان قابل توجهی از بروز و شدت بیماری های عفونی بکاهد و از ضررهای اقتصادی سنگین جلوگیری نماید. البته باید به این نکته توجه داشت که واکسیناسیون طیور تنها بخشی از یک برنامه موثر پیشگیری از بیماری است و سایر اقدامات مدیریتی مانند اقدامات امنیت زیستی و تغذیه مناسب را نیز باید مد نظر قرار داد.